
ប្រតិមាព្រះលោកេស្វរ, លេខបញ្ជី. 5063, សារមន្ទីរជាតិសិល្បៈអាស៊ីហ្គីម៉េត៍
នៅថ្ងៃទី២៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៨៨ ក្រសួងវប្បធម៌ និងគមនាគមន៍ បានចេញសេចក្ដីប្រកាសឱ្យសារមន្ទីរហ្គីម៉េត៍ទិញប្រតិមាក្នុងរចនាបថមុនសម័យអង្គរមួយ (លេខបញ្ជី M.A. 5063) ពី Baroness Didelot(1) ដែលបានទទួលរូបនេះពីឪពុករបស់នាង Nguyen Hu Hao(2)។ ប្រតិមានេះត្រូវបានរកឃើញនៅឆ្នាំ១៩១៩(3) នៅភូមិ Tân-Long នៅខេត្តក្រមួនស (វៀតណាមហៅ Rach-gia)។ ភូមិនេះស្ថិតនៅជិតព្រំប្រទល់ខេត្តឃ្លាំង (វៀតណាមហៅ Soc-trang)។ ដូច្នេះពេលខ្លះ គេក៏ហៅប្រតិមានេះថា «ព្រះអវលោកិតេស្វរៈ Rach-gia» ដែរ។
គេជីកបានប្រតិមានេះរួមជាមួយបំណែករូបបីទៀត (ដងខ្លួនប្រតិមាមួយ និងបំណែករូបសត្វ២) នៅជម្រៅដី១ម៉ែត្រកន្លះនៅទួលមួយ។ ទួលនោះប្រាកដជាទួលប្រាសាទពុទ្ធសាសនាបុរាណ ដែលគ្មាននៅសល់សំណល់អ្វីផ្សេងទៀត។ សភាពដ៏ល្អឥតខ្ចោះនៃប្រតិមានេះ នាំឱ្យយល់ថាគេប្រាកដជា «កប់» ប្រតិមានេះនៅពេលដែលគេឈប់ធ្វើសក្ការៈនៅទីតាំងនេះ ប្រហែលជាអាចនៅសម័យអង្គរ។ ដោយសារមូលហេតុនេះហើយ ទើបប្រតិមានេះមិនត្រូវបានកែកុន ឬប្រើប្រាស់សារជាថ្មី ដូចឃើញជាទូទៅនៅលើទីតាំង និងចម្លាក់ផ្សេងៗដែលត្រូវបានកែកុនដើម្បីប្រើប្រាស់នៅសម័យអង្គរ ក៏ដូចជាសម័យក្រោយមកទៀត។
ប្រតិមានេះស្ថិតនៅក្នុងសភាពល្អប្រសើរដោយមិនមានបាក់បែកឡើយ។ ប្រតិមាមានកម្ពស់១ម៉ែត្រកន្លះ ផ្កាឈូកនៅទ្រព្រះបាទមានកម្ពស់ ០.១៥ម៉ែត្រ ឯកម្ពស់សរុបគិតទាំងព្រលួញគឺ ១ម៉ែត្រ៨៨។ ដូចអាចមើលឃើញច្បាស់នៅរូប (ខាងក្រោម) ប្រតិមាឈរជារាងត្រីភង្គ (Tribhaṅga)(4) (ផ្អៀងកមកស្ដាំ, កាច់ចង្កេះបន្តិចមកឆ្វេង និងជុចជង្គង់ឆ្វេងទៅមុខ)។ ប្រតិមានេះស្លៀកសំពត់មានច្រើនផ្នត់ លែងខ្លួនទទេ។ មានគ្រឿងអលង្ការលម្អដូចជា ខ្សែក្រវ៉ាត់, កងដៃ, សុរងក, ក្រវិល និងក្បាំង។ នៅក្រោយក្បាំងមានជាឆពណ្ណរង្សី ឯនៅលើភ្នួងសក់មានរូបព្រះធ្យានិពុទ្ធអាមិតាភៈគង់សមាធិ ដែលនាំឱ្យកំណត់បានថាប្រតិមានេះជា ព្រះអវលោកិតេស្វរៈ។ នៅព្រះហស្តខាងឆ្វេងមានកាន់ផ្កាឈូកនាំឱ្យនឹកដល់ទម្រង់មួយនៃព្រះពោធិសត្វអង្គនេះ គឺ «បទ្មបណិ»។
***
Footnote:
1. បងស្រីនៃមហាក្សត្រីយានីចុងក្រោយនៃរាជវង្សង្ងៀននៃប្រទេសវៀតណាម Nam Phương (born Marie-Thérèse Nguyễn Hữu Thị Lan)
2. ឪពុកនៃមហាក្សត្រីយានីចុងក្រោយនៃរាជវង្សង្ងៀននៃប្រទេសវៀតណាម Nam Phương (born Marie-Thérèse Nguyễn Hữu Thị Lan)
3. Indochine française. In: Bulletin de l’Ecole française d’Extrême-Orient. Tome 19, 1919. pp. 108 សរសេរថារកឃើញនៅក្នុងប្រឡាយទឹក
4. ត្រីភង្គជាក្បាច់រចនានៃប្រតិមាដែលមានប្រភពមកពីឥណ្ឌា Tribhaṅga
ប្រតិមា | ព្រះអវលោកិតេស្វរៈ/ព្រះលោកេស្វរៈ/ព្រះលោកេសូរ |
វត្ថុធាតុ | ថ្មភក់ |
ប្រភព | ប្រលាយទឹក? ទួលមួយ? នៅភូមិមួយនៅខេត្ត (កម្ពុជាក្រោម) |
ឆ្នាំរកឃើញ | ១៩១៩ |
ទំហំ (កម្ពស់, ទទឹង, កម្រាស់) | ?x?x? ស.ម. |
ទម្ងន់ | ? គ.ក. |
បកប្រែ និងសង្ខេបពីអត្ថបទដើមជាភាសាបារាំងដោយ៖ Le Bonheur, Albert. Une statue khmère célèbre entre au musée Guimet: « l’Avalokitesvara Didelot » (VIIe siècle environ). In: Arts asiatiques, tome 44, 1989, pp. 123-125.

រូបលម្អិត ©Albert Le Bonheur