កាលពីខែមិថុនា ឆ្នា២០១៩ ខ្ញុំបានទៅស្រុកថៃដើម្បីចូលរួមសិក្ខាសាលាអំពីការសិក្សា និងការអប់រំបុរាណវិទ្យានៅប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ខ្ញុំចំណាយពេលធ្វើដំណើរមួយថ្ងៃ ប្រជុំមួយថ្ងៃ ឯថ្ងៃទីបីខ្ញុំឈ្លៀតទៅអយុធ្យាដោយមានសិស្សប្អូនម្នាក់រៀននៅបាងកកជូនទៅ ហើយព្រឹកថ្ងៃទីបួនឆ្លៀតបានទៅសារមន្ទីរជាតិក្រុងបាងកក មុននឹងឡើងយន្តហោះមកស្រុកខ្មែរវិញនៅពេលរសៀល។
ព្រឹកថ្ងៃទីបីនោះត្រូវងើបពីព្រលឹមហើយជិះឡានម៉ោង៧កន្លះទៅអយុធ្យា តាមចាំសំបុត្រឡានដូច ៨.០០០៛ ទៅ ១០.០០០៛ អីហ្នឹង។ ចុះពីឡាន ក៏ជិះម៉ូតូឌុបទៅទិញសំបុត្រចូលឧទ្យានគេហ្នឹង។ ថ្លៃសំបុត្រដូចជាភ្លេចហើយ ពេលមួយព្រឹកខ្ញុំបានមើលវត្តមហាធាតុ វត្តរាជបូរណៈ និងវត្តព្រះរាម (ប្រហែលចាំខុសទេដឹង) បន្ទាប់មកពេលថ្ងៃបានទៅវត្តស្រីសាព៌េជ្រ វត្តជ័យវឌ្ឍនារាម និងចុងក្រោយវត្តមហេយ៉ុង នៅខាងកើតក្រៅកំពែងក្រុង។ តាមចាំដូចជាចេញមកវិញនៅម៉ោង៤រសៀល ហើយមកដល់បាងកកវិញនៅម៉ោង៥អីហ្នឹង។ នៅខាងក្រោមខ្ញុំនឹងសរសេររៀបរាប់ពីទីតាំងមួយចំនួនដែលខ្ញុំបានទៅដល់។
វត្តមហាធាតុ (ថៃអានថា៖ វត្តមហាថាត)។ តាមឈ្មោះហ្នឹង ធាតុ គឺសម្ដៅទៅដល់ «ព្រះសារីរិកធាតុនៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ»។ វត្តនេះធំ មានខឿនធំមួយនៅចំកណ្ដាលធ្វើពីថ្មបាយក្រៀម ស្រោបឥដ្ឋ (មិនច្បាស់ដែលព្រោះគេមិនឱ្យចូលជិតផង)។ វត្តនេះមានចេតិយច្រូងច្រាង មានទាំងចេតិយដែលទទួលឥទ្ធិពលពីស្រីលង្កាផង។ វត្តនេះល្បីចំពោះអ្នកទេសចរណ៍នោះគឺព្រះកេសព្រះពុទ្ធមួយអង្គដែលគៀបជាប់ឫសដើមពោធិ៍។
វត្តរាជបូរណៈ (ថៃអានថា វត្តរ៉ាចបូរណៈ) ជាវត្តមួយដែលមានសំណង់ទ្រវែង (មិនដឹងថាជា វិហាន ឬ បោត) នៅខាងមុខ ប្រាង្គ ធំមួយធ្វើលើខឿនខ្ពស់។ ប្រាង្គនៅលើឃឿននោះ បើយើងមើលទៅនឹងឃើញថាទទួលឥទ្ធិពលខ្មែរ ក្នុងរចនាបថអង្គរវត្ត។
វត្តព្រះរាម (ថៃអានថា៖ វត្តព្រះរ៉ាម) ជាសំណង់មួយដូចវត្តរាជបូរណៈដែរ គឺមានសំណង់ទ្រវែងមួយនៅជាប់និងប្រាង្គ តែម្ដងសំណង់ទ្រវែងស្ថិតនៅខាងលិច។ ប្រាង្គនេះរាងស្រដៀងប្រាង្គនៅ វត្តរាជបុរណៈ ដែរ តែមើលទៅហាក់ស្ដួចជាង ទំនងជាការវិវត្តនៃទឹកដៃ និងរចនាបថចម្លាក់មកពេលក្រោយទៀត។
វត្តព្រះស្រីសាព៌េជ្រ (ថៃអានថា៖ វត្តព្រះស៊ីសាន់ផេត) ជាវត្តដែលមានចេតិយធំចំនួនបីធ្វើពីឥដ្ឋលាបកំបោរបាយអនៅស្អាតជាប់ល្អ សន្ធឹងគ្នាកើតលិច។ នៅខាងលិចចេតិយនេះ មានព្រះភ្នែនធំមួយសព្វថ្ងៃសល់តែភ្នែន។ នៅខាងត្បូងវត្តនេះ សព្វថ្ងៃគេបានកសាងសំណង់ថ្មីមួយ តម្កល់ព្រះពុទ្ធមួយ ហៅថា ព្រះមង្គលបពិត្រ (ថៃអានថា៖ ផ្រះមង្កនបភិត)។
វត្តជ័យវឌ្ឍនារាម (ថៃអានថា៖ វត្តឆៃវឌ្ឍនារ៉ាម) វត្តនេះស្ថិតនៅខាងលិចក្រៅកំពែងក្រុង។ វត្តនេះល្បីល្បាញមួយរយៈចុងក្រោយដោយសាររឿង «បុព្វេសន្និវាស»។ កាលខ្ញុំទៅនោះ ក៏ឃើញគេតែងឈុតសម័យ «អយុធ្យា» ថតរូបលេងដែរ។ សំណង់ចម្បងនៃវត្តនេះជា ប្រាង្គ ដែលទទួលឥទ្ធិពលសិល្បៈខ្មែរ ក្នុងរចនាបថអង្គរវត្ត ហើយមានចេតិយចំនួនបួនស្ថិតនៅអនុទិសទាំងបួន និងព័ទ្ធជុំវិញដោយរោងទង។ នៅតាមរោងទងទាំងនោះមានតម្កល់ព្រះភ្នែនធ្វើពីថ្មភក់ជាច្រើន។
វត្តមហេយ៉ុង (មហេយ+អង្គណ) ជាវត្តចុងក្រោយដែលខ្ញុំបានទៅ។ វត្តនេះខុសពីវត្តដទៃព្រោះនៅមានពុទ្ធបរិស័ទទៅគោរពបតិបត្តិ។ បើយើងចូលពីខាងកើត យើងនឹងឃើញសំណង់រាងទ្រវែងតែគ្មានដំបូលទេ។ នៅក្រោយនេះមានចេតិយធំមួយ ដែលគេឆ្លាក់ជារូបដំរីព័ទ្ធជុំវិញហាក់ដូចដំរីទាំងនៅទ្រចេតិយនោះអញ្ចឹងឯង។
នេះជាផែនទីទីតាំងនៅអយុធ្យាដែលខ្ញុំបានទៅទស្សនា សង្ឃឹមថានឹងបានទៅម្ដងទៀតមើលឱ្យបានសព្វ បន្តទៅសុខោទ័យ និងឈៀងម៉ៃ។
