ម្សិលមិញ ជិះម៉ូតូពីភ្នំពេញទៅកំពង់ចាម ដើម្បីទៅមើលវត្តមួយនៅកោះសូទិន។ ឆ្លងពីកោះមកវិញ ជិះតាមពាមជីកងឡើងមកភ្នំពេញ។ មួយជុំនេះប្រហែល ២៥០ គ.ម.។ ទៅគ្នា ៤ នាក់ ៣ ម៉ូតូ មានបេក្ខបណ្ឌិតប្រវត្តិសិល្បៈ ស្ថាបត្យករ អ្នកបុរាណវិទ្យា និងនិស្សិតសាលាតិចណូ។
ថតនៅកោះសូទិន ថ្ងៃ០៥ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៩
ថតនៅកោះសូទិន ថ្ងៃទី០៥ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៩
មើលវីដេអូនៅខាងក្រោម៖
សង្គមទាំងអស់តែងមានចំណាប់អារម្មណ៍ចំពោះអតីតកាល។ អតីតកាលមិនទៅណាឆ្ងាយនោះទេ វានៅលងបន្លាច នៅបំភ័ន្ត នៅតែទាក់ទាញ ថែមទាំងពេលខ្លះវាអាចផ្ដល់ឱ្យជាមេរៀនសំខាន់ៗសម្រាប់បច្ចុប្បន្ន និងអនាគតផង។ អតីតកាលសំខាន់ ពីព្រោះសង្គមអូសបន្លាយក្នុងកាលវេលាដែលភ្ជាប់ទៅក្នុងទម្រង់នៃការរំពឹងទុក និងតម្លៃវប្បធម៌។ ឧទាហរណ៍ នៅតំបន់ប៉ូលខាងជើង ជនជាតិ Inuit រក្សានូវអាកប្បកិរិយា ជំនាញ និងយន្តការសម្របខ្លួនបែបប្រពៃណីដើម្បីទប់ទល់នឹងអាកាសធាតុដ៏អាក្រក់ខ្លាំង (ត្រជាក់ខ្លាំង)។ ពួកគេអាចធ្វើយ៉ាងនេះបានដោយសារការច្របាច់បញ្ចូលនូវមេរៀនពីអតីតកាលមកប្រើក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន។
នៅក្នុងសង្គមជាច្រើន ដូនតាក្លាយជាម្ចាស់ទឹកម្ចាស់ដី ដែលជានិមិត្តរូបនៃអតីតកាល បច្ចុប្បន្ន និងអនាគត។ ពួកបច្ចឹមប្រទេសដែលមានចំណាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំងលើផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រអំពីអតីតកាល ក៏កើតឡើងមួយផ្នែកពីការចង់ចេះចង់ដឹង និងមួយផ្នែកទៀតពីតម្រូវការអត្តសញ្ញាណជាប្រវត្តិសាស្ត្រ។ មានហេតុផលជាច្រើនក្នុងការព្យាយាមរក្សាកំណត់ត្រាដ៏ជាក់ច្បាស់មួយអំពីអតីតកាល។ ដូច្នេះ នរណាក៏ដោយសូម្បីតែអ្នកបុរាណវិទ្យា មិនត្រូវគិតថាមានតែខ្លួនឯងនោះទេដែលមានអភ័យឯកសិទ្ធិក្នុងការសិក្សាអំពីអតីតកាល។
យើង (បច្ចឹមប្រទេស) មិនអាចសិក្សាប្រវត្តិសាស្ត្រផ្ដាច់មុខតែឯងនោះទេ។ សង្គមដទៃៗទៀតជាច្រើន មិនគិតថាពួកគេរស់នៅក្នុងពិភពដែលនៅស្ងៀមទ្រឹងនោះទេ។ ពួកគេបានកំណត់ជាមូលដ្ឋានរវាងអតីតកាលថ្មីៗ ដែលពួកគេនៅចងចាំ និងអតីតកាលដ៏ឆ្ងាយ។ ឧទាហរណ៍ ជនជាតិដើមនៅប្រទេសអូស្ត្រាលីបច្ចុប្បន្ន ដែលរស់នៅភាគឦសាន Queensland បែងចែករវាង kuma (បណ្ដាព្រឹត្តិការណ៍ដែលមនុស្សនៅរស់បានឃើញ និងចងចាំ) និង anthantnama (ពេលវេលាយូរយារណាស់មកហើយ) និង yilamu (ពេលដែលផែនដីត្រូវបានបង្កើត)។ បន្ថែមពីនេះ សង្គមជាច្រើនក៏ទទួលថាវប្បធម៌តែងតែប្រែប្រួល។ ក្រុមអ្នកប្រមាញ់ និងប្រមូលផល Hadza នៅអាព្រិចខាងកើត និយាយថាពួកមនុស្សដែលរស់នៅទឹកដីគេដំបូងជាយក្សដែលមិនចេះប្រើភ្លើង និងឧបករណ៍ផ្សេងៗ។ គោលគំនិតអំពីអតីតកាលមានច្រើនទម្រង់ ខ្លះទាក់ទងនឹងរឿងព្រេងអំពីការករកើតនៃវប្បធម៌ណាមួយ ជាទូទៅជាបុព្វបុរសដំបូងដែលជាទេព ឬជាសត្វផ្សេងៗ ដែលបង្កើតទំនៀមទម្លាប់សង្គម និងបែបផែនគ្រួសារ។ សង្គមខ្លះទៀតនិទានអំពីសម័យកាលនៃវិរបុរស ដូចជាករណីសង្គមក្រិចដែលនាំឱ្យអ្នកសរសេររឿងល្ខោន Aeschylus អាចប្រើប្រាស់ដើម្បីវាយតម្លៃអត្តចរិតនៅពេលនោះ។
មួយភាគធំនៃសង្គមសម័យបុរាណជាសង្គមមិនប្រើប្រាស់អក្សរ ដូច្នេះទាំងចំណេះដឹង និងប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវបានផ្ទេរតាមការតំណាលតគ្នា។ តាមប្រវត្តិតំណាលរបស់ ពួក Aztec ដែលមួយចំនួនត្រូវបានកត់ទុកក្រោយការធ្វើសញ្ជ័យដោយពួកអេស្ប៉ាញនៅសតវត្សទី១៦ ជាឧទាហរណ៍ដ៏ល្អមួយអំពីប្រវត្តិដែលត្រូវបានផ្ទេរដោយផ្ទាល់មាត់។ រឿងទាំងនេះត្រូវបានតំណាលប្រកបដោយសាច់រឿងដែលកំណត់យ៉ាងជាក់លាក់មួយ ដែលផ្ដោតទៅលើវិរបុរស, ព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗ ដូចជាពិធីសម្ពោធប្រាសាទសូរ្យទេព Huitzilopochtli នៅរាជធានី Aztec នៅឆ្នាំ១៤៨៧ និងអំពីប្រវត្តិនៃក្រុមដែលគេចូលចិត្ត។ នៅក្នុងប្រវត្តិតំណាលទាំងនេះ ក៏ដូចនៅក្នុងប្រវត្តិតំណាលនៃសាសន៍ដទៃ វាមានទម្រង់ និងមូលន័យដែលជាគ្រឿងផ្សំចម្បងនៃសាច់រឿង ដែលខុសប្លែកគ្នាពីអ្នកនិទានម្នាក់ទៅអ្នកនិទានម្នាក់ទៀត បើទោះជាបរិបទសំខាន់ដូចគ្នាក្ដី។ ប្រវត្តិតំណាលជាច្រើនជាល្បាយនៃទិន្នន័យពិត និងប្រហាក់ប្រហែលដែលទាក់ទងនឹងតម្លៃសីលធម៌ និងនយោបាយ។ ប៉ុន្តែចំពោះអ្នកដែលបានស្ដាប់ តំណាលកថាទាំងនេះជារឿងប្រវត្តិសាស្ត្រដែលគេយល់ស្របជាសាធារណៈ ហើយនិទាននៅក្នុងចំណោមក្រុមមនុស្សដែលមានការពិចារណាខ្ពស់ និងអាចត្រូវបានទទួលរង្វាយតម្លៃពីអ្នកដែលធ្លាប់ឮរឿងនេះពីមុនមក។
រឿងតំណាលទាំងនេះ ពិបាកនឹងយកមកប្រើជាទិន្នន័យបែបវិទ្យាសាស្ត្រដោយសារប្រវត្តិកំណើតរបស់វាមិនអាចបញ្ជាក់ឱ្យច្បាស់លាស់បាន។ ក្នុងករណីខ្លះ ដូចជានៅអូស្ត្រាលី មានពេលខ្លះដែលរឿងតំណាល និងបុរាណវិទ្យាត្រួតស៊ីគ្នា។ ឧទាហរណណ៍ គេនិយាយពីមនុស្សដំបូងដែលឆ្លងសមុទ្រមក ឬក៏ពីទឹកជំនន់នៅតំបន់ឆ្នេរក្រោយយុគទឹកកក និងការបរបាញ់ថនិកសត្វធំៗ។ ដូច្នេះ អតីតកាលនៃប្រទេសអូស្ត្រាលីអាចទទួលបានពីប្រភព ២ ៖ ទិន្នន័យបុរាណវិទ្យា និងតំណាលកថា។ ក្នុងករណីខ្លះ អ្នកបុរាណវិទ្យា និងជនជាតិដើមមានចំណាប់អារម្មណ៍ដូចគ្នា ហើយសហការគ្នាក្នុងការកំណត់អត្តសញ្ញាណទីតាំងសក្ការៈ និងទីតាំងដែលមានតម្លៃជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ដើម្បីធានាថាទីតាំងទាំងនេះទទួលបានការអភិរក្ស បើទោះជាក្រុមទាំងពីរនេះអាចប្រកែកគ្នាអំពីតម្លៃស្នូលនៃទីតាំងទាំងនេះក្ដី (ដូចជាទីតាំងដែលអ្នកបុរាណវិទ្យារកមិនឃើញសំណល់វត្ថុសិល្បៈ តែជនជាតិដើមចាត់ទុកថាជាទីតាំងសក្ការៈ)។
តែជាញឹកញយ អ្នកបុរាណវិទ្យា និងសហគមន៍ក្នុងតំបន់ច្រើនតែមានចំណាប់អារម្មណ៍ខុសគ្នាអំពីអតីតកាល។ ចំពោះអ្នកបុរាណវិទ្យា អតីតកាលជាទិន្នន័យបែបវិទ្យាសាស្ត្រសម្រាប់សិក្សាតាមបែបវិទ្យាសាស្ត្រទំនើប។ ចំពោះប្រជាជនមូលដ្ឋាន អតីតកាលជារឿងបុគ្គលសុទ្ធសាធ និងជាកម្មសិទ្ធនៃបុព្វបុរស។ រឿងទាំងនោះជា សកបរិវត្តន៍ (version) ដែលមានសុពលភាពដោយឡែកនៃប្រវត្តិសាស្ត្រ ដែលសមទទួលបានការគោរព និងការយោគយល់ ក៏ព្រោះតែវាក៏មានតួនាទីសំខាន់ក្នុងការបង្កើត និងពង្រឹងឡើងវិញនូវអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌។ រឿងទាំងនេះក៏បង្កើតជាសំណួរគ្រឹះដែលនៅពីក្រោយការជំទាស់ទាំងឡាយរបស់ជនជាតិអាមេរិចកាំងដើមទល់នឹងការស្រាវជ្រាវបុរាណវិទ្យា។ តើអ្នកបុរាណវិទ្យាអាចផ្ដល់អ្វីដល់ក្រុមវប្បធម៌មួយដែលមានសកបរិវត្តន៍ដែលមានសុពលភាពអំពីប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ពួកគេរួចទៅហើយនោះ? ហេតុអ្វីបានជាអ្នកបុរាណវិទ្យាគួរទទួលបានការអនុញ្ញាតឱ្យជីកគាស់កកាយទីកប់សពនៃបុព្វបុរស ឬទីតាំងលំនៅដ្ឋាន ឬទីសក្ការៈនានាក្រោមរូបភាពសិក្សាអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រដែលប្រជាជនមូលដ្ឋានដឹងរួចទៅហើយនោះទេ? វាជាសំណួរដែលអ្នកបុរាណវិទ្យាស្ទើរតែមិនទាន់ចាប់ផ្ដើមឆ្លើយតបនៅឡើយទេ។ យើងមិនគួរភ្លេចថា រឿងរ៉ាវដោយឡែកអំពីអតីតកាលដែលជាទូទៅបង្ករឱ្យមានចំណាប់អារម្មណ៍នោះវាអាចមានអត្ថិភាព ហើយវាដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការជួយដល់ក្រុមជនជាតិដើមភាគតិច និងក្រុមដទៃទៀតក្នុងការរក្សាកេរមរតកប្រពៃណីរបស់ពួកឱ្យដូចមុនការមកដល់នៃពួកបស្ចឹមប្រទេស។ មានដៃគូចូលរួមជាច្រើនក្នុងការសិក្សាអំពីអតីតកាល មិនមែនមានតែអ្នកបុរាណវិទ្យាតែឯកឯងនោះទេ។
បកប្រែក្រៅផ្លូវការពី៖
Fagan, B. M. & Durrani, N. (2016) Introducting Archaeology and Prehistory: Who needs and Owns the Past?. In: Archaeology: A Brief Introduction (12th ed.) (pp. 34-39). New York: Routledge.
អត្ថបទបកប្រែផ្សេងទៀតនៅក្នុងសៀវភៅដដែល៖
អត្ថបទដើមជាភាសាអង់គ្លេស៖
នេះជាលើកទី៣ហើយដែលខ្ញុំសរសេរអំពីប្រាសាទគោកចក (សូមអានតំណភ្ជាប់ប្រកាសពីរមុននៅខាងក្រោម)។ នេះជាស្ថានភាពប្រាសាទគោកចកក្រោយការជួសជុលរួចនៅឆ្នាំ២០១៨ (អាចប្រៀបធៀបជាមួយរូបនៅប្រកាសទី២បាន)។
ប្រកាសនេះខ្ញុំនឹងចម្លងអត្ថបទសិលាចារឹកប្រាសាទគោកចក K. 521 យកមកបង្ហាញ។ ប្រាសាទនេះមានសិលាចារឹកពីរផ្ទាំង ចុះលេខដូចគ្នានៅលើមេទ្វារខាងត្បូងទាំងពីរ នៃតួប្រាសាទទាំងពីរ។ គួរបញ្ជាក់ថាសិលាចារឹកនេះចារប្រមាណជា២សតវត្ស ក្រោយការកសាងប្រាសាទនេះ។ នេះជាសិលាចារឹកនៅលើមេទ្វារខាងត្បូងនៃតួប្រាសាទខាងត្បូង (តួធំ)៖
| (១) | ៧៧២ ឝក គិ នុ វ្រះ បាទ ឝ្រីជៃវម្ម៌ទេវ ស្តាច៑ ទៅ វិឞ្ណុលោក ត រាជបុត្រ |
| (២) | វ្រះ បាទ បរមេឝ្វរ វ្រះ – ិ – វ្រៃ ស្លា អ្និន ស្វេ[យ] រាជ ឆ្នាំ តប៑ ប្រ- |
| (៣) | ម្វាយ ចាប៑ តំម្រ្យ ទុក —- លាង៑ មន្ន តំម្រ្យ រត៑ ច្វល ត វ្រៃ |
| (៤) | នេះ ត ឈ្មះ វិឞ្ណុគ្រាំម យប៑ ផ្ទំ ត គិ ស្វំ ប្រត្យាទេឝ យោល៑ កំ- |
| (៥) | ម្រតេង៑ អញ៑ វៃឞ្ណវ ម្វាយ បន្ទ្វល៑ ត វ្រះ បាទ វិឞ្ណុលោក ថា ទ- |
| (៦) | ហ ញ្យាង៑ វិ —- បិ ស្ថាប រូប អញ៑ ភក្តិយ៑ អញ៑ ឱយ៑ តំម្រ្យ |
| (៧) | នោះ វិង៑ ឧទៃយ គុះ អំបាន៑ តំម្រ្យ នោះ ត វ្រៃ នេះ បន្ទ្វល៑ |
| (៨) | ប្រ ឆ្គា ត នេះ ស្ថាបនា រូប្ប កំម្រតេង៑ អញ៑ ឝកវ្រាហ្មណ ទិ- |
| (៩) | ក្ឞា ជ្មះ វិឞ្ណុគ្រាំម ជ្វន៑ ភូមិ ត្រេយ៑ ជ្នង៑ ប្រាង៑ អ្ជិ អញ៑ ខ្ញុំ បំច្យាំ |
| (១០) | ម្វាយ៑ ជ្មះ តេង៑ ហ្យង៑ ជា ស្វាមិយ៑ លោញ៑ លស៑ ជា វ្រះ ខ្លៃយ៑ តោ- |
| (១១) | យ៑ វ្រះ ទ្នាយ៑ មោក៑ ជ្វន៑ ត វ្រះ នេះ ប្រេ បំម្រេ បន្លស៑ វ្រះ សរិរ |
| (១២) | តេង៑ ហ្យង៑ នុ លោញ៑ លស៑ បង្គំ ថ្ប្វង៑ និវេទន ស្វំ ភូមិ នុ យេង៑ ខ្ញុំ |
| (១៣) | បំច្យម បំម្រេ ត ជា ចំម្រ្យេង៑ — វ្រះ បាទ កម្រតេង៑ អញ៑ ករុណា ប្រ- |
| (១៤) | សាទ ភូមិ សោត៑ អាយ៑ — អ្មោឃបូរ ចំន[ត] វ្យរ៑ ណ្និវាស ចំន- |
| (១៥) | ត ទុក៑ ឆ្លោង៑ |
នេះជាសិលាចារឹកនៅលើមេទ្វារខាងត្បូងនៃតួប្រាសាទខាងជើង (តួតូច)៖
| (១) | ល្វះ ត រាជ វ្រះ បាទ បរមនិវ៌្វានបទ មន៑ នេះ ភូម្យ រាជទ្រាវ្យ យោក៑ ប្រសា- |
| (២) | ទ ទៅ ត កំម្រតេង៑ អញ៑ ឝ្រីវីរលក្ឞ្មី អ្ជិ អញ៑ ម្វាយ៑ តោយ៑ មាត្ឫបក្ឞ ជ្មះ |
| (៣) | លោញ៑ ជុន៑ ជា តំម្រ្វច កំម្រតេង៑ អញ ឝ្រីវីរលក្ឞ្មី រំលិក៑ ត កំម្រតេ- |
| (៤) | ង៑ អញ៑ ឝ្រីវីរលក្ឞ្មី លេង៑ មាន៑ គោល៑ អំវិ អាយ៑ ល្វះ ភូម្យ ជ្នង៑ ប្រាង៑ |
| (៥) | លេង៑ កំបិ មាន៑ ឧប្បវាទ ចំន្យរ កំម្រតេង៑ អញ៑ ឝ្រីវីរលក្ឞ្មី បង្គំ |
| (៦) | ថ្ប្វង៑ និវេទ ស្វំ សភា បន្ទ្វល៑ ប្រេ សភាបតិ ត ប្វន៑ ត ជ្មះ វ្រះ យនប[តិ] |
| (៧) | ចាស៑ វ្រះ កុតិ រុង៑ ចាស៑ វ្រះ មោក៑ ចាស៑ វ្រះ វ្នុរ៑ ចាស៑ រង្វាង៑ ត ប្វន៑ វ្រះ មទ- |
| (៨) | ឝិង្ហ វ្រះ ស្រៅ វ្រះ បញ្ចោម៑ រាង្គបុរ សេ[នា]បតិ ត ប្វន វ្រះ ឥឝ្វរនិវាស វ្រះ |
| (៩) | ថ្បល៑ ខ្វស៑ ចាស៑ វ្រះ នា ទោ វ្រះ ស្វាយ៑ នុ សវ្វ៌ាទិការិ ត ជ្មះ វ្រះ បុកណក ចាស៑ ស្យ- |
| (១០) | ង៑ ត ចុះ មោក៑ សង៑ គោល៑ ត ភូម្យ អាយ៑ វិឞ្ណុគ្រាំម នុិ ស្រុក៑ ត ច្វល៑ ត កំម្រតេង៑ អញ៑ |
| (១១) | ឝ្រីវីរលក្ឞ្មី ផោង៑ ត បូវ្វ៌ ប្រសប៑ ត អ្វ — ទក្ឞិណ — បឝ្ចិម ប្រស- |
| (១២) | ប៑ សារ ឧត្តរ ប្រសប៑ វ្នំ កន្តាល៑ ភូម្យ ជ្នង៑ —— គ្រម បឝ្ចិ- |
| (១៣) | ម ប្រសប៑ ផ្ទេង៑ បន្ហេំ ឧត្តរ វីរគ្រាម —— បូវ្វ៌ ប្រសប៑ |
| (១៤) | ភូម្យ វ្រះ រូប បឝ្ចិម ប្រសប —— ត វ្យរ៑ |
| (១៥) | ភយ៑ បិយ៑ តប៑ ប្រាម តិ បូវ្វ៌ ១០ —— គោល៑ ថ្មោ ១ |
| (១៦) | គោល៑ ឈេ ១ |
នេះជាសេចក្ដីប្រែសង្ខេបសិលាចារឹកទាំងពីរផ្ទាំង៖
| តួខាងត្បូង | អ្នកចារសិលាចារឹកនេះនិយាយដល់ការកសាងប្រាសាទនេះពីដំបូងក្នុងរាជ្យព្រះបាទជ័យវម្ម៌ទី៣ (វិស្ណុលោក) នៅឆ្នាំ៨៥០នៃគ.ស.។ ព្រះអង្គបានបាត់ដំរីមួយក្បាលដែលទើបទាក់បាន។ ពេលយប់ ព្រះអង្គចូលក្រឡាបន្ទំក៏យល់សុបិន្តឃើញទេពមកពន្យល់សប្តិ ឱ្យព្រមសង់ប្រាសាទថ្វាយនឹងរកដំរីឃើញ។ លុះព្រឹកឡើង ដំរីក៏រកឃើញមែន ព្រះអង្គក៏ចាត់ចែងឱ្យគេសង់ប្រាសាទដល់ទេពមួយអង្គនាមថា សកព្រាហ្មណ នៅក្នុងទឹកដីតំបន់វិស្ណុគ្រាមនោះ ព្រមទាំងថ្វាយដីនៅ ជ្នងប្រាង។ គាត់និយាយដល់បុព្វបុរសគាត់ ដែលទទួលបានខ្ញុំ និងដីពីរកន្លែងនេះពីព្រះរាជប្រទាន។ |
| តួខាងជើង | និយាយទៅដល់រឿងនៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទសូយ៌្យវម្ម៌ទី១ ថាដីនេះ (វិស្ណុគ្រាម) ត្រូវបានគេប្រគល់ថ្វាយព្រះនាងវិរលក្ស្មី ដែលជាបុព្វបុរសនៃអ្នកចារសិលាចារឹកនេះ។ ព្រះនាងបានបោះបង្គោលព្រំដី និងដីនៅ ជ្នងប្រាង។ សិលាចារឹកក៏និយាយពីក្រុមការងារចុះបោះបង្គោលព្រំដី និងដែនកំណត់នៃដីដែលត្រូវបានបោះបង្គោលនោះ។ |
អានបន្ថែម៖
តួប្រាសាទ និង «បណ្ណាល័យ»
នៅជាប់ខាងកើតប្រាសាទឃ្លាំងខាងជើង មានក្រុមប្រាសាទតូចមួយបែរមុខមកទិសខាងលិច។ តាមក្បាច់ចម្លាក់ ប្រាសាទនេះទំនងស្ថិតក្នុងរចនាបថបន្ទាយស្រី (ពាក់កណ្ដាលទី២សតវត្សទី១០)។ ប្រាសាទនេះមានកំពែងថ្មបាយក្រៀមព័ទ្ធជុំវិញ មាន «បណ្ណាល័យ» ពីរ មានទ្វារចូលពីទិសខាងកើត។ តួប្រាសាទធ្វើពីថ្មភក់ មិនមានថ្នាក់កំពូល ឈរលើឃឿនរាងកាកបាទធ្វើពីថ្មភក់ដូចគ្នា។ មានជណ្ដើរឡើងពីគ្រប់បួនទិស តែទ្វារចូលមានតែទិសខាងលិចប៉ុណ្ណោះ។ នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទមានជារូប «អប្សរ» សរុប៨។ ឯកូនប្រាសាទចម្លងដែលគេទម្លាប់ដាក់លើថ្នាក់កំពូលនៅរាយប៉ាយជិតៗប្រាសាទ។ នៅក្បែរខាងនោះក៏មានហោជាងមួយចំនួនដែលគេតម្រៀបចេញជាទម្រង់ហោជាង តែទុកចោលនៅលើដី (យើងមិនដឹងថា គេតម្រៀបតាំងពីពេលណានោះទេ ហើយសម្រាប់ប្រើលម្អសំណង់មួយណាក៏ទេដែរ)។
នៅផ្នែកខាងក្នុង «បណ្ណាល័យខាងត្បូង» គេបានរកឃើញលិង្គតូចៗ កម្ពស់ប្រមាណកន្លះម៉ែត្រចំនួន ១១ តម្រៀបជាបីជួរ (សៀវភៅនេះបោះពុម្ពផ្សាយឆ្នាំ១៩៤៤)
អត្ថបទជាភាសាអង់គ្លេស Angkor Guide: The small monument to the east of north Khleang
ប្លង់ប្រាសាទ © Maurice Glaize
ប្រាសាទព្រះបាលិលេយ្យស្ថិតនៅទិសខាងលិច វត្តទេពប្រណម្យ។ មុននឹងទៅដល់ប្រាសាទ យើងនឹងឃើញឃឿនវែងមួយប្រមាណ ៣០ម៉ែត្រមានបង្កាន់ដៃនាគ តោ និងទ្វារបាល ឯនៅចុងឃឿននោះមានរោងតម្កល់ព្រះពុទ្ធបដិមាភ្នែនលើផ្កាឈូក យកធរណីជាសាក្សីមួយអង្គធ្វើពីថ្មភក់។ សព្វថ្ងៃយើងឃើញព្រះពុទ្ធបដិមាភ្នែននេះពេញរូបពេញអង្គ តែមុននេះបដិមានេះគ្មានព្រះកេសទេ។ គេរកឃើញព្រះកេសនេះនៅឆ្នាំ១៩៣៤ ជាប់ព័ន្ធនៅក្នុងឫសឈើ។ «ឧស្ណិសៈ» ព្រះពុទ្ធបដិមាភ្នែននេះដូចគ្នានឹង «ឧស្ណិសៈ» ព្រះពុទ្ធបដិមាទ្រង់ឈរនៅ វត្តទេពប្រណម្យ ដែលជាសិល្បៈចុងសម័យអង្គរ ឬដើមសម័យក្រោយអង្គរ។
បន្ទាប់ពីរោងនោះ យើងនៅទៅដល់ខ្លោងទ្វារប្រាសាទ ដែលមានចម្លាក់ពុទ្ធសាសនាលើផ្ដែរ និងហោជាង។ ខ្លោងទ្វារមានច្រកចូលចំនួន៣។ កំពែងថ្មបាយក្រៀមដែលសព្វថ្ងៃរលំស្ទើរអស់ព័ទ្ធប្រាសាទនេះ ហើយភ្ជាប់គ្នានៅត្រង់ខ្លោងទ្វារនេះ។ ខ្លោងទ្វារត្រូវបានជួសជុលនៅឆ្នាំ១៩៣៧។ នៅលើហោជាងផ្នែកខាងកើតច្រកខាងជើង បង្ហាញរូបព្រះពុទ្ធទទួលទឹកឃ្មុំពីស្វា និងដំរី កាលលោកគង់នៅព្រៃបរិលេយ្យ។ គេគិតថាឈ្មោះប្រាសាទ «បាលិលេយ្យ» គឺមកពីឈុតនេះឯង (ក្នុងភាសាមួយចំនួន សូរ /l/ និង /r/ តែងតែត្រូវប្រើឆ្លាស់គ្នា)។ នៅលើហោជាងផ្នែកខាងលិចច្រកដដែល បង្ហាញរូបព្រះពុទ្ធទទួលចង្ហាន់នាងសុជាតា។ ឯលើហោជាងទទឹងខ្លោងទ្វារ បង្ហាញរូបព្រះពុទ្ធផ្ចាញ់ដំរីនាលគិរី។
តួប្រាសាទធ្វើអំពីថ្មភក់មានច្រកចូលពីគ្រប់បួនទិស នៅតាមច្រកនិមួយៗ មាននៅសល់ជាយ៉ដែលខូចខាត។ ឯកំពូលប្រាសាទទំនងជាបន្ថែមនៅពេលក្រោយ ព្រោះទម្រង់មិនល្អស្អាត ហើយខ្ពស់សន្លឹម រដឹបរដុបប្រហែលជាអាចមានសម្ភារៈសំណង់ជាឈើ ឬអ្វីផ្សេងស្រោបពីលើបន្ថែម។ តួប្រាសាទនេះស្ថិតនៅលើឃឿនថ្មភក់ ៣ជាន់កម្ពស់ប្រមាណជា ៣ម៉ែត្រ និងមានជណ្ដើរឡើងទៅតួប្រាសាទពីគ្រប់បួនទិស។
តួប្រាសាទ
បើតាមលោក Maurice Glaize មានមតិថា «សំយោគសាសនាមិនមែនជារឿងចម្លែកទេចំពោះជនជាតិខ្មែរ។ ចំពោះរឿងដែលចម្លាក់ព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រាសាទនេះ [ព្រះបាលិលេយ្យ] ដែលមិនរងការដាប់បំផ្លាញនោះ ប្រហែលដោយសារទទួលបានការការពារពី វត្តទេពប្រណម្យ និងព្រះបរមរាជវាំងដែលនៅក្បែរខាង។»
ខាងក្រោមនេះជារូបថតប្រាសាទនៅឆ្នាំ ១៩៦៥៖
តួប្រាសាទ © H. Grobe, 1965
ឃឿនវែងនៅមុខប្រាសាទ © H. Grobe, 1965
អត្ថបទជាភាសាអង់គ្លេស Angkor Guide: Preah Palilay
អត្ថបទស្រាវជ្រាវអំពី៖ «គោបុរៈប្រាសាទព្រះបាលិលេយ្យ» ដោយ Maurice Glaize,
TOP CHAN KERENEY
ចំណេះដឹង បទពិសោធន៍ ស្រាវជ្រាវ និង ចែករំលែក
Grab a coffee and read a book.
កំណត់ហេតុនេះប្រែប្រួលតាមអារម្មណ៍...
Daily Khmer Blog
Different thoughts is a platform giving different angles of social issues and youth development.
“Si la culture disparait, la nation disparaît. Si la culture brille, la nation est excellente”.- Khmer
រួមគ្នាដើម្បីវិជ្ជាសិលាចារឹកនិងសាស្ត្រាខ្មែរ Together for Khmer Epigraphy and Manuscripts
kamvu
Stories are everywhere...
ឡប់ៗ
ពត៌មានកំសាន្តបែបវិទ្យាសាស្ត្រ
Just another WordPress.com site
( Visual ) Anthropology & “Chameries” dusting off the old & the new | & other stuffs cared for-about
Bienvenue chez Apporteur de Connaissances
សិក្សាស្វែងយល់ទៅតាមដំណើរផ្សងព្រេង
Le blog du Cambodge : plus de 300 billets sur le tourisme, la vie quotidienne, la culture, la langue en pays khmer
collect the world history
ពីមនុស្សសាមញ្ញម្នាក់មានបំណងចង់អោយពិភពលោកសាន្តត្រាណ
Just a young Cambodian woman navigating work, life, relationship in her 20s.
A wiseman seldom writes in his mind, but take a picture.
ជីវិតនិស្សិតខ្មែរនៅកូរ៉េ
An overview of media coverage of land and housing rights issues in Cambodia
Kejayaan Masa Lalu, Masa Sekarang, dan Masa Depan
សិក្សាភាសាបច្ចុប្បន្នមើលដានភាសាបុរាណ
Stories, events and testimonies from Cambodia.
កាន់តែរៀនកាន់តែល្ងង់ The more you learn the more you become ignorant
ចែករំលែកដើម្បីអភិវឌ្ឍ
Books I am reading, Places I am visiting.
Just another WordPress.com site
Collection of Memories
ក្តីស្រមៃ និង ក្តីសង្ឃឹម និងការអភិវឌ្ឍន៍
Shadow of the Moon
From The Corner into The World
Thought becomes thing
អនុស្សាវរីយ៍ ការគិត និងក្តីស្រម៉ៃ
មជ្ឈមណ្ឌលធនធានថ្មីអប់រំដើម្បីជីវិតដ៏ប្រសើរ!
