អំពីប្រតិមាព្រះលោកេស្វរៈ «Didelot»

ប្រតិមាព្រះលោកេស្វរ, លេខបញ្ជី. 5063, សារមន្ទីរជាតិសិល្បៈអាស៊ីហ្គីម៉េត៍

នៅ​ថ្ងៃទី២៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៨៨ ក្រសួង​វប្បធម៌ និងគមនាគមន៍ បានចេញ​សេចក្ដីប្រកាស​​ឱ្យ​សារមន្ទីរ​ហ្គីម៉េត៍​ទិញ​ប្រតិមា​ក្នុង​រចនាបថ​មុនសម័យអង្គរ​មួយ​ (លេខបញ្ជី M.A. 5063) ពី Baroness Didelot^​(1)​ ដែល​បាន​ទទួល​រូប​នេះ​ពីឪពុក​របស់​នាង Nguyen Hu Hao^​(2)​។ ប្រតិមា​នេះ​ត្រូវ​បាន​រក​ឃើញ​នៅ​ឆ្នាំ១៩១៩^​(3)​ នៅភូមិ Tân-Long នៅ​ខេត្ត​ក្រមួនស (វៀតណាមហៅ Rach-gia)។ ភូមិ​នេះ​ស្ថិត​នៅ​ជិត​ព្រំប្រទល់ខេត្តឃ្លាំង (វៀតណាមហៅ Soc-trang)។ ដូច្នេះ​ពេល​ខ្លះ គេក៏​ហៅប្រតិមានេះថា «ព្រះអវលោកិតេស្វរៈ Rach-gia» ដែរ។

គេជីកបាន​ប្រតិមា​នេះ​រួម​ជា​មួយ​បំណែក​រូប​បីទៀត (ដងខ្លួនប្រតិមា​មួយ និង​បំណែករូបសត្វ​២) ​នៅជម្រៅ​ដី១ម៉ែត្រ​កន្លះ​នៅ​ទួលមួយ។ ទួល​នោះ​ប្រាកដ​ជា​ទួល​ប្រាសាទ​ពុទ្ធសាសនា​បុរាណ​ ដែលគ្មាននៅសល់សំណល់អ្វីផ្សេងទៀត។ សភាព​ដ៏​ល្អឥតខ្ចោះនៃប្រតិមា​នេះ នាំឱ្យ​យល់​ថា​គេប្រាកដ​ជា​ «កប់» ប្រតិមា​នេះ​​នៅពេល​ដែល​គេ​ឈប់ធ្វើ​សក្ការៈ​នៅ​ទីតាំង​នេះ ប្រហែល​ជា​អាច​​នៅ​សម័យអង្គរ។ ដោយ​សារ​មូលហេតុ​នេះ​ហើយ ទើប​ប្រតិមា​នេះ​មិន​ត្រូវ​បាន​កែកុន ឬ​ប្រើប្រាស់សារជាថ្មី ដូចឃើញ​ជា​ទូទៅ​​នៅ​លើ​ទីតាំង​ និងចម្លាក់ផ្សេងៗ​ដែល​ត្រូវ​បាន​កែកុនដើម្បីប្រើប្រាស់នៅសម័យអង្គរ ក៏ដូច​ជា​សម័យ​ក្រោយ​មក​ទៀត។

ប្រតិមា​នេះ​ស្ថិត​នៅ​​ក្នុង​សភាព​ល្អ​ប្រសើរ​ដោយ​មិនមានបាក់បែក​ឡើយ។ ប្រតិមា​មាន​កម្ពស់១ម៉ែត្រកន្លះ ផ្កាឈូក​នៅ​ទ្រព្រះបាទមាន​កម្ពស់ ០.១៥ម៉ែត្រ ឯកម្ពស់សរុប​គិត​ទាំង​ព្រលួញ​គឺ ១ម៉ែត្រ៨៨។ ដូច​អាច​មើល​ឃើញ​ច្បាស់នៅរូប (ខាងក្រោម) ប្រតិមា​ឈរ​ជា​រាងត្រីភង្គ (Tribhaṅga)^​(4)​ (ផ្អៀង​ក​មកស្ដាំ, កាច់ចង្កេះបន្តិច​មក​ឆ្វេង និង​ជុចជង្គង់​​ឆ្វេង​ទៅ​មុខ)។ ប្រតិមា​នេះ​ស្លៀក​សំពត់​មាន​ច្រើន​ផ្នត់ លែង​ខ្លួនទទេ។ មាន​គ្រឿង​អលង្ការ​លម្អ​ដូច​ជា​ ខ្សែ​ក្រវ៉ាត់, កង​ដៃ, សុរង​ក, ក្រវិល និង​ក្បាំង។ នៅ​ក្រោយ​ក្បាំង​​មាន​ជា​ឆពណ្ណរង្សី ឯ​នៅលើភ្នួងសក់មាន​រូប​ព្រះធ្យានិពុទ្ធអាមិតាភៈគង់សមាធិ ដែល​នាំឱ្យ​កំណត់​បាន​ថាប្រតិមា​នេះ​ជា ព្រះអវលោកិតេស្វរៈ។ នៅ​ព្រះហស្ត​ខាង​ឆ្វេង​មាន​កាន់ផ្កាឈូកនាំ​ឱ្យ​នឹក​ដល់​ទម្រង់​មួយ​នៃ​ព្រះ​ពោធិសត្វ​អង្គ​នេះ គឺ «បទ្មបណិ»។

***

Footnote:
1. បងស្រី​នៃមហាក្សត្រីយានីចុងក្រោយនៃរាជវង្សង្ងៀននៃប្រទេសវៀតណាម Nam Phương (born Marie-Thérèse Nguyễn Hữu Thị Lan)
2. ឪពុក​នៃ​មហាក្សត្រីយានីចុងក្រោយនៃរាជវង្សង្ងៀននៃប្រទេសវៀតណាម Nam Phương (born Marie-Thérèse Nguyễn Hữu Thị Lan)
3. Indochine française. In: Bulletin de l’Ecole française d’Extrême-Orient. Tome 19, 1919. pp. 108 សរសេរ​ថារកឃើញ​នៅក្នុង​ប្រឡាយ​ទឹក
4. ត្រីភង្គជា​ក្បាច់រចនានៃប្រតិមា​ដែល​មាន​ប្រភព​មក​ពីឥណ្ឌា Tribhaṅga

ប្រតិមា	ព្រះអវលោកិតេស្វរៈ/ព្រះលោកេស្វរៈ/ព្រះលោកេសូរ
វត្ថុធាតុ	ថ្មភក់
ប្រភព	ប្រលាយទឹក​? ទួល​មួយ? នៅភូមិ​មួយ​នៅខេត្ត​ (កម្ពុជាក្រោម)
ឆ្នាំ​រកឃើញ	១៩១៩
ទំហំ (កម្ពស់​, ទទឹង, កម្រាស់)	?​x?x? ស.ម.
ទម្ងន់	? គ.ក​.

បកប្រែ​ និង​សង្ខេប​ពីអត្ថបទដើមជាភាសា​បារាំងដោយ​៖ Le Bonheur, Albert. Une statue khmère célèbre entre au musée Guimet: « l’Avalokitesvara Didelot » (VIIe siècle environ). In: Arts asiatiques, tome 44, 1989, pp. 123-125.

រូបលម្អិត ©Albert Le Bonheur

Advertisements

សិលាចារឹកវត្តភូ K.1320

អត្ថបទដែលខ្ញុំសរសេរ​នេះ​ផ្ដោត​តែ​លើ​ន័យ​សង្ខេប​នៃសិលាចារឹក​​​លេខ K.1320 តែប៉ុណ្ណោះ។ ​អត្ថបទដើម​ជា​ភាសាបរទេសចំនួន៣​មាន​សរសេរ​លម្អិត​ដោយ​មាន​ការ​បកប្រែសេចក្ដី​សិលាចារឹក ដែល​ខ្ញុំមាន​ភ្ជាប់នៅខាង​ក្រោមនេះ៖

• Claude Jacques: Two notes on Vat Phou
• Dominic Goodall: Sanskrit Text and Translation of K. 1320, a tenth-century edict of the Khmer king Īśānavarman II about the annual taxes to be paid by Liṅgapura (Vat Phu)
• Claude Jacques & Dominic Goodall: Stèle inscrite d’Īśānavarman II à Vat Phu : K. 1320. (2. Texte sanskrit et traduction)

«មូលហេតុ​ដែល​ដាក់ឯកសារ​ដើម​នៅខាង​លើ គឺថាបើលោកអ្នកចេះភាសាបរទេសអាច​យល់​បាន គួរ​ទៅ​រក​មើល​ឯកសារ​ដើម​តែ​ម្ដង ដោយ​មិនចាំ​បាច់​មក​អាន​អត្ថបទ​ដែល​ខ្ញុំ​បកប្រែ​ និង​រៀប​រៀង​នៅ​ខាង​ក្រោម​នេះ​ទេ»

©Henri Parmentier, 1914

គេ​រក​ឃើញ​សិលាចារឹក​ (K.1320) នៅ​នៅជិត «វាំងខាង​ជើង»^​(1)​ នៅ​ថ្ងៃទី៨ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៣។ សិលាចារឹក​​នេះ​ប្រហែល​ជា​ត្រូវ​បាន «កប់» ក្រោយ​​​ព្រះបាទឦឝានវម៌្មទេវ (ទី២) ចូលទីវង្គត។ គួរ​កត់សម្គាល់ផង​ដែរ​ថា សិលាចារឹក​នេះ​មិនមែន​ជា​សិលាចារឹក​តែ​មួយ​គត់​ដែល​ត្រូវ​បាន​ «កប់» នោះទេ សិលាចារឹក (K.367)^​(2)​ ​របស់ព្រះបាទជយវម្ម៌ទេវ (ទី១) ក៏ត្រូវ​បាន​រកឃើញនៅព្រះលាននៅវត្តភូ​នេះនៅឆ្នាំ១៩០១ដែរ​។

ការកប់​វត្ថុ​មាន​តម្លៃ​នៅពេល​មាន​អាសន្ន​មិនមែន​ជា​រឿង​​ចៃដន្យ​នោះទេ។ ដូច​បាន​ដឹង​ស្រាប់ ព្រះរាជា​ដែល​ឡើង​សោយ​រាជ្យ​បន្ត​ គឺព្រះបាទ​ជយវម្ម៌ទេវ (ទី៤) ដែល​​ជាប់​ខ្សែស្រឡាយ​សាច់ថ្លៃនឹង​ព្រះ​បាទ​ព្រះបាទយឝោវម្ម៌ទេវ (ទី១) ដែល​ជា​ព្រះបិតា​ព្រះ​បាទ​ហឞ៌វម្ម៌ទេវ (ទី១) និង​ព្រះបាទ​ឦឝានវម៌្មទេវ (ទី២)។ ទំនាក់ទំនង​រវាង​ព្រះបាទជយវម្ម៌ទេវ (ទី៤) នឹងព្រះរាជាមុនៗប្រហែលជា​ «មិនសូវល្អ» ប៉ុន្មាននោះទេ ព្រោះព្រះអង្គ​បាន​ទៅ​សាង​រាជធានី​ថ្មី​​មួយ​នៅ ឆោកគគ៌្យរ៑ ដែល​ត្រូវ​នឹង​តំបន់ប្រាសាទ​កោះកេរ​សព្វថ្ងៃ។

សេចក្ដី​នៃ​សិលាចារឹក​នេះ​បាន​ឱ្យ​យើង​ដឹង​អំពី​​​ពន្ធ​ប្រចាំ​ឆ្នាំ​ដែល​ត្រូវ​ប្រមូលជា​តង្វាយ​ដល់​ទេព «ភទ្រេ​ឝ្វរៈ» នៅ​ឯ «លិង្គបុរៈ» ប្រហែល​ជា​ត្រូវ​នឹង​តំបន់​ប្រាសាទវត្ត​ភូ​នេះឯង។ បន្ថែមពីនេះ​ សិលាចារឹក​នេះ​ក៏​នាំ​ឱ្យ​យើងដឹង​កាន់​តែ​ច្បាស់​អំពីឆ្នាំឡើង​ស្វោយ​រាជ្យ​នៃព្រះរាជា​សម័យ​អង្គរ​នៅ​ចុង​សតវត្ស​ទី៩ និងដើម​សតវត្ស​ទី១០។ សិលាចារឹក​នេះ​សរសេរ​ពីព្រះរាជា​ចំនួន​៤​អង្គ​ដូច​ខាង​ក្រោម៖

• ព្រះបាទឥន្ទ្រវម្ម៌ទេវ ឡើយស្វោយរាជ្យ​នៅ​​ឆ្នាំ៨៧៧នៃគ.ស.
• ព្រះបាទយឝោវម្ម៌ទេវ (ទី១) ជាព្រះរាជបុត្រឡើង​ស្វោយ​រាជ្យ​បន្ត​នៅ​ឆ្នាំ៨៨៩នៃគ.ស.
• ព្រះ​បាទ​ហឞ៌វម្ម៌ទេវ (ទី១) ជាព្រះរាជបុត្រទី១​ឡើងស្វោយរាជ្យបន្ត​នៅឆ្នាំ​៩១០នៃគ.ស.
• ព្រះបាទ​ឦឝានវម៌្មទេវ (ទី២) ជា​ព្រះរាជបុត្រទី២ឡើងស្វោយរាជ្យប​ន្ត​នៅ​ឆ្នាំ៩២៥នៃគ.ស.

ក្នុងសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ៗ​សរសេរ​ថា ព្រះបាទយឝោវម្ម៌ទេវ (ទី១) ស្វោយរាជ្យពីឆ្នាំ៨៨៩ ដល់​៨៩៩​នៃគ.ស.។ ចំណុច​ត្រូវ​តែ​កែតម្រូវ​ឡើង​វិញ​ផ្អែក​តាម​សិលាចារឹក​ខាង​លើ។ ព្រះបាទ​ឦឝានវម៌្មទេវ (ទី២) ប្រហែល​ជា​ស្វោយរាជ្យ​បាន​មួយ​រយៈខ្លីប៉ុណ្ណោះ ព្រោះនៅឆ្នាំ៩២៨នៃគ.ស. ព្រះបាទជយវម្ម៌ទេវ (ទី៤) បានប្រកាសឡើងស្វោយរាជ្យបន្ត។ ប្រវត្តិវិទូជាច្រើនគិត​ថា ព្រះអង្គជា​ «ស្ដេចជ្រែករាជ្យ» តែគេមិនបានដឹងច្បាស់​ពី​ច្បាប់​ស្នង​រាជ្យ​នៅប្រទេសកម្ពុជា​នៅសម័យ​បុរាណនោះឡើយ។ លោក Michael Vickery បានផ្ដល់សម្មិតិកម្ម​ផ្សេង​មួយអំពីរឿងនេះវិញ^​(3)​។

***

Footnote:

1. Henri Parmentier: Le Temple de Vat Phu. In: Bulletin de l’Ecole française d’Extrême-Orient. Tome 14, 1914. pp. 1-32.

2. Inscription du Cambodge II, pp.78; V, pp.9-10.

3. Michael Vickery, History of Cambodia

បកប្រែ៖ ប្រាសាទចម្លែក​មួយនៅប្រទេសកម្ពុជា

បកប្រែពី​អត្ថបទ​ដើម​ជា​ភាសា​បារាំងសរសេរ​ដោយ Etienne Lunet de Lajonquière ​មក​ជា​ភាសា​ខ្មែរ៖

©BEFEO

ក្នុងចំណោមប្រាសាទនានាដែលនៅរាយប៉ាយពាសពេញប្រទេសកម្ពុជា មានប្រាសាទតែមួយគត់ដែលមានរាងប្លែក ហើយពិបាកក្នុងការកំណត់មុខងារឱ្យបានច្បាស់លាស់។ យើងនឹងព្យាយាមបរិយាយអំពីប្រាសាទនេះ។

កំពង់ឫស្សីតាំងគួច ជាទីរួមស្រុកនៃស្រុកខេត្តអន្លង់រាជ។ ទីតាំងនេះស្ថិតនៅផ្នែកខាងកើតនៃកោះធំមួយដែលនៅកណ្ដាលទន្លេសាប។ ទឹកដែលហូរទៅទន្លេសាប ឬហូរចេញពីទន្លេសាប ហូរចូលតំបន់នេះដែលជាវាលល្បាប់ភក់ ដូចនៅទឹក​ដែល​ហូរ​មក​ពី​ព្រែកកំពង់ស និងស្ទឹងជីនិតដែរ។ លំហូរទឹកទាំងនោះហូរកាត់ក្លាយជាប្រឡាយជាច្រើន ព្រមទាំងនាំមកជាមួយនូវដីល្បាប់ដ៏សន្ធឹកសន្ធាប់។ តំបន់នេះលិចទឹកនៅរដូវវស្សា ហើយមានព្រៃដុះស៊ុប​ទ្រុប។ នៅកន្លែងខ្លះមានគំនរសម្បកខ្ចងខ្ចៅ និងវត្ថុប្រើប្រាស់ពីសម័យបុរេប្រវត្តិដែរ។

ស្របតាម​ច្រាំង បើយើងធ្វើដំណើរទៅទិសអាគ្នេយ៍ យើងនឹងប្រទេះឃើញទួលមួយចំនួនដែលរត់ជួរជើងត្បូង។ នៅចុងខាងត្បូងបំផុតនៃទួលនេះ មានទួលដាច់ដោយឡែកមួយដែលខណ្ឌចែកដោយដីទំនាបមួយដែលអ្នកស្រុកធ្វើស្រែ។ ទួលនោះ អ្នកស្រុកហៅថា «ភ្នំស៊ីដោះ»។ បើធ្វើដំណើរតាមទូក យើងចេញពីកំពង់ឫស្សីតាំងគួច ចុះទៅ កំពង់ចម្ការកំបោរ ជាទីតាំងដែលអ្នកស្រុកផលិតកំបោរពីសម្បកខ្ចងខ្ចៅដែលបង្គរយូរយារណាស់មកហើយនៅទន្លេសាប។ ទៅដល់ទីនោះ យើងធ្វើដំណើរតាមខ្សែទឹកមួយទឹកស្របតាមទន្លេ ហើយបត់ចូលព្រែកជីកមួយដែលជីកកាត់ច្រាំង។ ធ្វើដំណើរតាមព្រែកជីកនេះ យើងទៅដល់ភូមិមួយឈ្មោះ «ភូមិត្បូង» ដែលតាំងនៅទិសខាងជើងៗភ្នំស៊ីដោះ។ អ្នកភូមិនោះជាស្មូន ដែលផលិតកុលាលភាជន៍ដោយឧបករណ៍សាមញ្ញៗ ឯដីវិញគេប្រមូលមកពីតំបន់លិចទឹក​ក្បែរ​ៗនោះ។

ភ្នំនេះមានរាងមូល មានសណ្ឋានស្រដៀងសាជី កម្ពស់ប្រមាណ ៥០ម៉ែត្រ។ កំពូលភ្នំត្រូវបានពង្រាបជាលានមួយ។ ស្រទាប់ថ្មភក់ភ្នំ ក្លាយជាកម្រាលធម្មជាតិនៃលាននេះ។ ដោយសារកម្រាលធម្មជាតិនេះមានសណ្ឋានទេរ គេបានបន្ថែមរៀបខឿនថ្មបៀក​ជាមួយបាយអរ ដែលមានកម្រាស់ប្រមាណ ៨០សង់ទីម៉ែត្រ។

នៅលើលាននេះ មានសំណង់មួយដែលពិបាកក្នុងការកំណត់រចនាបថ។ សំណង់ធំធ្វើពីឥដ្ឋ​មានរាងស្ទើរមូល ដែលយើងតាងដោយអក្សរ A។ សំណង់នេះមានមុខ​កាត់​​ប្រមាណ ៨ម៉ែត្រ។ ចំណុចគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍នោះ គឺសំណង់នេះគ្មានច្រកចូលនោះទេ។ នៅចំកណ្ដាលសំណង់ មានរណ្ដៅមួយរាងការ៉េ ទំហំប្រមាណ ២ម៉ែត្រ៤ជ្រុង ដូច្នេះជញ្ជាំងឥដ្ឋសងខាងមានកម្រាស់ប្រមាណ ៣ម៉ែត្រ។ នៅកម្ពស់ ៤ម៉ែត្រកន្លះពីដី លើជញ្ជាំងមានដុំឥដ្ឋលយចេញមកក្រៅ។ មុខតំណរឥដ្ឋនៅជញ្ជាំងផ្នែកខាងក្រៅភ្ជាប់គ្នាបានយ៉ាងល្អម៉ត់ចត់។ ផ្នែកខាងលិចនៃជញ្ជាំងឥដ្ឋខាងក្រៅនេះខូចខាតខ្លះ។ ឯជញ្ជាំងខាងក្នុងនៃរណ្ដៅកណ្ដាលមិនមានរៀបចំដូចជញ្ជាំងខាងក្រៅនោះទេ។ ជញ្ជាំងឥដ្ឋខាងក្រៅនេះចែកជា ៨ផ្នែកខណ្ឌដោយដុំឥដ្ឋដែលលយចេញមកក្រៅនោះ។ នៅចន្លោះផ្នែកខាងលើនៃដុំឥដ្ឋដែលលយចេញពីមួយទៅមួយ មានឥដ្ឋតម្រៀបជាងរាងកម្រងផ្កាធ្លាក់សំយ៉ុងចុះមក។ ក្បាច់កម្រងផ្កានេះខូចខាតខ្លះដែរ។ យើងគិតថាក្បាច់កម្រងផ្កានេះស្រដៀងនឹងក្បាច់កម្រងផ្កានៅប្រាសាទកំបុត ស្រុកខេត្តបារាយណ៍ ដែលមិននៅឆ្ងាយប៉ុន្មាន។

នៅមុខសំណង់នេះ មានរណ្ដៅតម្រៀបឥដ្ឋរាងការ៉េ យើងតាងដោយអក្សរ B។ រណ្ដៅនេះមានជម្រៅកន្លះម៉ែត្រ ទំហំ ២ម៉ែត្រ៤ជ្រុង។ នៅចុងខាងលិចនៃរណ្ដៅ មានបន្ទះឥដ្ឋតម្រៀបគ្នា៣ជាន់ ជារាងសាជី យើងតាងដោយអក្សរ C។ ចំណុច C នេះខូចខាតជាខ្លាំង ប្រហែលជាត្រូវបំផ្លាញដោយចេតនា។

តាមការពិនិត្យ សំណង់ធំទំនងជាគ្មានដំបូលនោះទេ។ អ្នកស្រុកបានកែប្រែរាងសំណង់នេះដោយបើកចន្លោះមួយភ្ជាប់នឹងរណ្ដៅកណ្ដាល។ យើងតាងចំណុចនេះដោយអក្សរ F។ មានចំណុចមួយទៀតតាងដោយអក្សរ G ដែលជារូងភ្ជាប់ពីរណ្ដៅកណ្ដាលទៅកាន់រណ្ដៅនៅខាងមុខដោយកាត់តាមគ្រឹះសំណង់។ អ្នកស្រុកប្រាប់​ថា ពួកគេជីករូងនេះដើម្បីរក «ព្រះពុទ្ធ» តែរកមិនឃើញនោះឡើយ។ យើងមិនប្រាកដនេះទេថា រូងនេះទើបតែត្រូវគេជីកដើម្បីរក «ព្រះពុទ្ធ» ឬគេគ្រាន់តែពង្រីករូងដែលមានស្រាប់។ បើដូចករណីទី២នេះ រូងនេះមានទំហំចង្អៀងមែនទែន ដែលសូម្បីតែមនុស្សរាងល្អិតក៏ស្ទើរតែចូលមិនរួចផង។

បើតាមការពិពណ៌នាមកពីខាងលើ សំណង់នេះមិនមានបង្ហាញលក្ខណៈដូចសំណង់បុរាណដទៃទៀតសោះនៅកម្ពុជា។ វាក៏មិនមែនជាចេតិយដែរ។ តើយើងអាចកំណត់មុខងាររបស់សំណង់នេះបានទេ? យើងស្នើរ​ថា​វា​ជា​អាច​ជាសំណង់សម្រាប់ «បង្ហាញសព» តាមរយៈឈ្មោះដែលសល់តាមការចងចាំ។ ឈ្មោះ «ស៊ីដោះ» នេះ នាំឱ្យយើងនឹកឃើញអំពីប្រពៃណីដែលគេដាក់សពចោលនៅព្រៃស្មសានឱ្យសត្វស៊ី។ ត្បិតតែប្រពៃណីនេះលែងមានទៅហើយ ប៉ុន្តែតាមការតំណាលរបស់ ជីវ តាក្វាន់ គេនៅប្រតិបត្តិវានៅឡើយនៅចុងសម័យអង្គរ (Bull. EFE-O, II, 163)។ តើសំណង់នេះអាចមុខងារបែបនេះទេដឹង?

គំនូសតាងពន្យល់​បន្ថែម

អត្ថបទដើម៖ Lunet de Lajonquière E. Une “Tour du silence” au Cambodge?. In: Bulletin de l’Ecole française d’Extrême-Orient. Tome 2, 1902. pp. 286-288.

ជីវិត និងសិល្បៈអារ្យធម៌ជនជាតិដើមភាគតិចគ្រឹង

ម៉ោង៥រសៀល​ថ្ងៃនេះ (១៩ មករា ២០១៩) ខ្ញុំបានទៅមើល​កុននៅមជ្ឍមណ្ឌលធនធានសោតទស្សន៍បុប្ផាណា។ កុននោះមានចំណងជើង​ថា «ជីវិត និងសិល្បៈ អរិយធម៌ជនជាតិដើម​ភាគ​តិច​គ្រឹង» ថត​នៅឆ្នាំ២០០៦ ដឹក​នាំ​ដោយ​លោក អ៊ុំ ហុងគិរី។ ខាង​ក្រោម​នេះ​ជា​សេចក្ដី​ដក​ស្រង់​​អំពីកុន៖

ប្រជាជននៅក្នុងភូមិក្រឡា ខេត្តរតនគីរី ប្រកាន់ទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីជនជាតិយ៉ាងខ្លាំងក្លា។ ភាពយន្តឯកសារនេះឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីប្រពៃណីខាងភ្លេង និងចម្រៀងរបស់ជនជាតិគ្រឹង។ សហគមន៍របស់ពួកគេខំប្រឹងធ្វើការតស៊ូយ៉ាងសកម្ម ដើម្បីថែរក្សា និងផ្ទេរប្រពៃណីនេះទៅឲ្យក្មេងជំនាន់ក្រោយទៀត។

©Bophana Audiovisual Centre

កុននេះផ្ដោត​ទៅ​លើតន្ត្រី និង​ចម្រៀង​នៃជនជាតិ​គ្រឹងដែល​រស់​នៅភូមិ​ក្រឡា ឃុំប៉ោយ (ចាន់) ស្រុកអូរជុំ ខេត្ត​រតនគីរី។ អ្នកភូមិនេះ​មាន​ក្រុម​សិល្បៈ​របស់​គេ​ផ្ទាល់​ដែល​​មនុស្ស​ចាស់​ជា​អ្នក​បង្ហាត់​បង្ហាញ​ទៅ​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយ។ ពួកគេមិនមាន​សំណេរ​នោះទេ ដូច្នេះ​ការ​ផ្ទេរ​ចំណេះដឹង​គឺ​ធ្វើ​តាម​រយៈសំណូរ​នេះ​ឯង អាច​មាន​ជា​រឿង​និទាន​ និងចម្រៀង។ កុននេះ​មាន​អក្សរ​រត់​ខាង​ក្រោម​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​អាច​នាំ​ឱ្យ​យល់​សេចក្ដី​ស្ទើរតែទាំង​ស្រុង (គេមិនបាន​ដាក់​អក្សរ​រត់នៅពេល​ដែល​អ្នក​ភូមិ​​ច្រៀង​នោះ​ទេ) បើស្ដាប់ភាសា​គ្រឹង​វិញ​គឺ​មិនអាច​យល់​បាន​ទេ បើទោះ​ជា​ខ្ញុំ​សង្កេត​ឃើញ​ពាក្យ​កម្ចី​ពី​ខ្មែរ​នៅ​មួយ​ចំនួន​ក្ដី។

ក្នុង​កុន​នេះ​ខ្ញុំ​ក៏​បាន​ចេះ​ដឹង​រឿង​មួយ​ចំនួន​អំពី​តន្ត្រីនៃជនជាតិ​គ្រឹងដែរ ឧបករណ៍តន្ត្រីរបស់ពួកគាត់មាន​បីប្រភេទគឺ ទ្រ គង និងស្គរ។ ឧបករណ៍​ដែលសំខាន់​ជាង​គេ​គឺទំនង​ជា​ គង ព្រោះចំនួនអ្នកលេង​គង​មាន​ច្រើនជាង​គេ​អាច​រហូត​ដល់​ទៅ១១​នាក់។ តាម​សេចក្ដីអធិប្បាយ​ក្នុង​កុននេះ​បញ្ជាក់ថា គងចែក​ជា​ពីរ​ប្រភេទ។ ប្រភេទទី១ មានគងធំៗចំនួនប្រាំសម្រាប់លេងពេង​សែន​ដល់ព្រលឹង​អារុក្ខ​អារក្សអ្នកតា ឯប្រភេទទី២ មានគងតូច៨ គងធំ៣ សម្រាប់លេងក្នុងពីធីបុណ្យសព ឬពិធីផ្សេងៗទៀត។ តាម​តំណាលរបស់ពួកគាត់ ដូនតាធំរបស់ពួកគាត់ឈ្មោះ តាកាអុល ដែលប្រហែលជា​អ្នក​ឆ្ការ​រៀបចំភូមិគ្រឹង​នៅក្រឡា​នេះមុនគេ។ បន្ទាប់ពីមើលកុននេះចប់ ខ្ញុំគិតថាគួររករៀបចំពេលណាទៅស្គាល់ដីរតនគីរីម្ដង (ព្រោះមិនដែលស្គាល់សោះ) ម៉្យាងបើពន្យារពេលកាន់តែយូរ ខ្លាចក្រែងសេចក្ដីប្រសើរនៃវប្បធម៌គ្រឹងនេះបែរជា​បាត់អស់ទៅវិញដោយសារ «ទំនើបនីយកម្ម» ដែលមនុស្សម្នា​ទូទៅយល់ថា «ល្អ ប្រសើរ ខ្ពង់ខ្ពស់ អស្ចារ្យ»។

ខ្ញុំរកឃើញ​វីដេអូមួយកំណាត់នៅលើ អំពីកុននេះ តែមិនដឹងថាគេរកបានមកពីណាដែរ…

សួន យសសិរីវឌ្ឍន៍

យសសិរីវឌ្ឍន៍ អាយុបាន៦ថ្ងៃ

ថ្ងៃនេះ​ កូនវឌ្ឍន៍ អាយុបានមួយខែពេញហើយ ប៉ាម៉ាក់ ម៉ាកុង ម៉ាទួតទាំង២ អ៊ុំប្រុសស្រីទាំង៤ វួច ចិ និង​ហ៊ាៗ បានធ្វើពិធីសែនមួយតូចល្មម​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះដើម្បី​ប្រកាស​ឱ្យ ជីដូនជីតាម៉ាកុង ទទួល​ដឹង​ឮ​ជា​ឱឡាឫកនូវ​វត្ត​មាន​ដ៏​ពិសេស​របស់​កូន​មក​ក្នុង​គ្រួសារ​យើង។ កូនកើតមក សង្គម​ដឹង​ឮជា​សាធារណៈហើយពីព្រោះប៉ា​បានទៅ​ធ្វើ​សំបុត្រ​កំណើតឱ្យកូន តែកូន​ក៏ត្រូវ​ឱ្យ​ធម្មជាតិទទួល​ស្គាល់ដែរថាកូនបានចេញពី «ព្រៃ» មក «ស្រុក» ជាមួយប៉ាម៉ាក់។

កូន​វឌ្ឍន៍ សម្រាលដោយ​បែប​វិទ្យាសាស្ត្រ (ដោយវះកាត់) នៅ​ល្ងាច​ថ្ងៃ​ទី១២ ខែធ្នូ​ ឆ្នាំ២០១៨ ដោយ​សារ​កូន​វឌ្ឍន៍ជា​កូន​ធំទម្ងន់ដល់ ៣៦៥០ក្រាម និងមាន​ទំហំក្បាលធំ​ផង។ ពេល​កូនកើត​មក​ភ្លាម កូន​មាន​បញ្ហា​ដង្ហើម​រហូត​ដល់​​ប្រែ​ទៅ​ជា​ស្វាយហើយ​ត្រូវ​នាំ​ចូល​ទៅ​សាលសង្គ្រោះ​កុមារ​ទើប​នឹង​កើត​ផង។ កូន​សម្រាកនៅ​សាល​នោះ​អស់​៤យប់ ទម្រាំពេទ្យព្រម​ឱ្យ​យក​កូន​មក​ដាក់​បន្ទប់​ជា​មួយ​ម៉ាក់​ដែល​កំពុង​សម្រាក​ព្យាបាលមុខ​របួស។

យសសិរីវឌ្ឍន៍ អាយុបានមួយខែ

ក្រោយចេញពីសាលសង្គ្រោះកុមារ ស្បែកកូននៅមានពណ៌លឿងខ្លះ ឯនៅលើ​ក្បាល​កូន​ផ្នែក​ខាង​ឆ្វេង​ក៏​មាន​ដុំ​ពក​មួយ​ដែរ។ យ៉ាងណា ប៉ាម៉ាក់ជឿថាវានឹងក្លាយជាធម្មតាវិញ ព្រោះពេទ្យ​ក៏​បាន​ពន្យល់​ក្បោះក្បាយ​ដែរ។ ថ្ងៃនេះ (១២ មករា ២០១៩) ដុំពកនៅលើ​ក្បាល​កូន​ក៏​រាប​បាត់ទៅវិញដោយឯកឯង តែកូន​បែ​ប្រែ​ជា​លឿង​ឡើង​វិញ (ពេទ្យបាន​ពន្យល់ប្រាប់ពីរឿងនេះដែរ ដែលអាចបណ្ដាលមកពីការរលាយបាត់នៃដុំ​ពក​នោះនាំឱ្យជាតិលឿងអាចកើនឡើងវិញ)។ ពេទ្យប្រាប់ឱ្យម៉ាក់ព្យាយាមបំបៅកូនដោយទឹកដោះ ដើម្បី​ឱ្យ​ឆាប់បាត់​ធាតុ​ពណ៌​លឿង​នៅលើ​ស្បែក​តែម៉ាក់មិនសូវសម្បូណ៌ទឹកដោះ ដូច្នេះកូនត្រូវ​​ម៉ឹម​ទឹកដោះម៉្សៅនៅពេលយប់។ កូនវឌ្ឍន៍ មិនរើសទេ ទឹកដោះម៉ាក់ក៏ម៉ឹមបាន ទឹកដោះម៉្សៅ​ក៏ម៉ឹមបាន ហើយ «លោកម្ចាស់កូន» ឃ្លានរហូត។

ម៉ាក់បំបៅកូនវឌ្ឍន៍

ប៉ាម៉ាក់សង្ឈឹមកូនអាចធំធាត់ប្រកបដោយសុខភាពល្អ ប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃដូចគេឯង ហើយប៉ាម៉ាក់នឹងព្យាយាមបង្ហាត់បង្រៀនកូនឱ្យក្លាយជា​មនុស្ស​ល្អ​ក្នុងសង្គម។

ឈ្មោះកូនជាខ្មែរគឺ សួន យសសិរីវឌ្ឍន៍ បើសរសេរជាឡាតាំងមានពីរបែប Suon Yossereivadh ឬ Suon Yos-Siri-Vaddhana ដែលប៉ាម៉ាក់មិនទាន់ឯកភាពគ្នា ហេហេហេ!