អំពីករណីលួចចម្លាក់លើជញ្ជាំងនៅបន្ទាយឆ្មារ (១៩៩៩)

បកប្រែពីអត្ថបទដើម៖ BANH, Paul. G. Khmer artefacts return to Cambodia. in: Antiquity Volume 74 – Issue 286 – December 2000, p. 753

ពីថ្ងៃទី០១ ដល់ថ្ងៃទី៣១ ខែមិនា ឆ្នាំ២០០០ សារមន្ទីរជាតិបាងកក បានប្រារព្ធពិពណ៌ពិសេសមួយក្រោមប្រធានបទថា «វត្ថុសិល្បៈខ្មែរដែលប្រគល់ជូនប្រទេសកម្ពុជាវិញ»។ រូបមួយចំនួនដែលមានបង្ហាញនៅខណៈនោះមានដូចជា រូបចម្លាក់ក្រឡោតទាបលើជញ្ជាំងដែលផ្គុំឡើងវិញ។ រូបទាំងនេះមានប្រភពមកពីប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារដែលសង់ឡើងនៅសតវត្សទី១២ ត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងឡានមួយនៅក្នុងទឹកដីប្រទេសថៃកាលពីឆ្នាំទៅ។ ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យប្រទេសកម្ពុជា ហើយជាញឹកញយបង្ហាញវត្ថមានក្នុងសៀវភៅនានាជាសំណេរ ឬជារូបភាព ដូច្នេះនាំឱ្យគេស្គាល់ចម្លាក់ក្រឡោតទាបលើជញ្ជាំងប្រាសាទនេះយ៉ាងច្បាស់។

វត្ថុសិល្បៈខ្មែរជាគោលដៅនៃការលួចប្លន់ជីកគាស់កកាយនៃក្រុមឈ្មួញទុច្ចរិតយូរមកហើយ ដោយពួកឈ្មួញទាំងនោះជាធម្មតាបញ្ជូនវត្ថុសិល្បៈទាំងនោះទៅហាងលក់វត្ថុបុរាណ និងអ្នករក្សាទុកវត្ថុសិល្បៈឯកជននានានៅប្រទេសថៃ មុននឹងចែកចាយបន្តទៅទីតាំងដទៃទៀត បើទោះជាមានការអនុម័តច្បាប់ស្ដីពីការការពារបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌នៅឆ្នាំ១៩៩០ នៅប្រទេសថៃក្ដី។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៣មក (ទល់នឹងឆ្នាំ២០០០) នាយកដ្ឋានវិចិត្រសិល្បៈថៃបានរកឃើញវត្ថុសិល្បៈខ្មែរចំនួន១២២ ដែលត្រូវបានលួចពីប្រទេសកម្ពុជា ជាពិសេសបំណែកទាំង១១៨ផ្ទាំងដែលគេលួចចេញពីប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ រួមមានទាំងចម្លាក់ក្រឡោតទាបលើជញ្ជាំងដែលមានរូបព្រះលោកេសូរដៃ៦ និងដៃ១០ និងជាពិសេសសិលាចារឹកមួយនិយាយពីសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាមក្នុងរាជ្យព្រះបាទជ័យវម៌្មទី៧។ រដ្ឋាភិបាលថៃបានប្រកាសថា ពួកគេនឹងបញ្ជូនមកវិញនូវរាល់វត្ថុដែលបង្ហាញក្នុងពិពណ៌នេះ រួមទាំងចម្លាក់ធ្វើពីថ្មភក់ ៤ដុំទៀត មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ បន្ទាប់ពីពិពណ៌នេះចប់សព្វគ្រប់ ដើម្បីបង្ហាញ «កាយវិការស្មោះត្រង់នៃមនុស្សជាតិក្នុងនាមជាប្រទេសជិតខាង ដើម្បីអភិរក្សបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ដែលជាចំណុចស្នូលនៃអារ្យធម៌អាស៊ីអាគ្នេយ៍»។